Adaptacja to proces dostosowania się do obecnych lub oczekiwanych, przyszłych warunków klimatycznych i ich skutków, którego celem jest ograniczenie ryzyka negatywnych konsekwencji zmian klimatu lub zwiększenia czerpanych z nich korzyści.

Zagadnienia wrażliwości obszarów miejskich na zmiany klimatu znajdują się w licznych dokumentach strategicznych Unii Europejskiej, zostały zapisane również w przygotowanym przez Ministerstwo Środowiska w 2013 r. Strategicznym planie adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030 (SPA 2020). Dokument ten wskazuje cele i kierunki działań adaptacyjnych, które należy podjąć w najbardziej wrażliwych sektorach i obszarach do roku 2020. Miasta i obszary zurbanizowane wskazano jako obszary wrażliwe. Co więcej same miasta w swojej strukturze przestrzenno-funkcjonalnej zawierają również inne sektory i obszary wrażliwe (np. zagospodarowanie przestrzenne, budownictwo, transport, energetyka, produkcja i usługi). Proaktywna postawa samorządów, wyrażana przez udział miast w projekcie, daje szansę na ograniczenie negatywnych skutków jakie zmiany klimatu wywierają na funkcjonowanie miasta.

Dla miast zagrożenie stanowią zjawiska i procesy wynikające ze zmian warunków termicznych na obszarach zurbanizowanych, występowania zjawisk ekstremalnych, w szczególności opadów (deszczy nawalnych) powodujących lokalne podtopienia i zaburzenia funkcjonowania infrastruktury oraz z występowania suszy i wynikających z niej deficytów wody. Zjawiska te mogą występować w miastach samodzielnie, lecz często obserwuje się ich silne powiązania, czego konsekwencją jest wzmacnianie zagrożeń i wynikających z nich negatywnych skutków. Do specyficznych zagrożeń miejskich należą również zaburzenia cyrkulacji powietrza wynikające ze struktury zabudowy miasta, a także z kumulacji zanieczyszczeń powietrza charakterystycznych dla takich dziedzin działalności człowieka jak transport, mieszkalnictwo, usługi czy infrastruktura komunalna.

Poszczególne miasta podejmują działania w zakresie bezpiecznego zagospodarowania wód opadowych, zwiększania retencji wodnej, budowy systemów informowania i wczesnego ostrzegania, modernizacji zabezpieczeń przeciwpowodziowych itp. Co raz częściej w planach zagospodarowania miasta uwzględniane są elementy błękitno-zielonej infrastruktury.

Skuteczna adaptacja do zmian klimatu to przede wszystkim wzrost bezpieczeństwa mieszkańców, ochrona ich zdrowia i poprawa jakości życia w mieście. Dzięki wdrożeniu MPA w miastach pojawią się zielone tereny rekreacyjne, wzrośnie poziom retencji wody, poprawią się także warunki mieszkaniowe. To wszystko wpłynie na wyższy poziom i komfort życia w miastach.

Inicjatorem procesu przygotowania miejskiego planu adaptacji jest prezydent lub burmistrz, który powołuje członków Zespołu Miejskiego. W skład Zespołu wchodzą pracownicy wydziałów/referatów urzędu miasta, których działania obejmują problematykę związaną z komponentami struktury miasta wrażliwymi/podatnymi na zmiany klimatu. Dodatkowo do współpracy mogą (powinni) być zaproszeni przedstawiciele służb i instytucji odpowiedzialnych m.in. za gospodarkę wodną, bezpieczeństwo, zdrowie i komunikację. Zadaniem Zespołu Miejskiego jest współpraca z ekspertami oraz wielokrotne konsultowanie zapisów MPA z gronem interesariuszy. Rolą Zespołu Miejskiego jest także informowanie społeczeństwa o postępach i ustaleniach powstałych w trakcie projektu.

Projekt Opracowanie planów adaptacji do zmian klimatu w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców finansowany przez Unię Europejską ze środków Funduszu Spójności w ramach programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko oraz budżetu państwa.

Tak, konsekwencje zmian klimatu wiążą się z dodatkowymi kosztami dla budżetu miast. Powodzie, susze oraz wysokie temperatury zagrażają ludności miejskiej i infrastrukturze tych obszarów, generując przy tym duże straty. W latach 2001-2011 w wyniku ekstremalnych zjawisk pogodowych zanotowano straty w wysokości ponad 56 mld zł. Bez wprowadzenia odpowiednich mechanizmów adaptacyjnych w dekadzie 2021-2030 wartość ta może dojść nawet do 120 mld zł.

W projekcie MPA biorą udział 44 polskie miasta z różnych regionów, w tym m.in. z pomorza, aglomeracji śląskiej czy województwa wielkopolskiego. Większość partnerów to miasta powyżej 100 tys. mieszkańców, np. Łódź, Bytom, Białystok, Elbląg, Toruń, Kalisz, Radom, Legnica, Tychy czy Rzeszów. Z kompletną listą miast uczestniczących w projekcie można zapoznać się na www.44mpa.pl

Nie, to dwa komplementarne procesy. Adaptacja to zapobieganie i ograniczanie szkodliwego wpływu zmian klimatu, z kolei mitygacja to ograniczanie wpływu człowieka na powstawanie tzw. Antropogenicznego efektu cieplarnianego Ziemi, głównie poprzez zmniejszanie emisji do atmosfery gazów cieplarnianych i ograniczanie zużycia zasobów wodnych czy spalania paliw kopalnych. Równoległe prowadzenie obu grup działań to najlepszy sposób na radzenie sobie z trudnościami klimatycznymi.

Przy odpowiedniej polityce adaptacyjnej miast – czyli m.in. zidentyfikowaniu zagrożeń i stworzeniu planu działania – zdecydowanie można mówić o pozytywnych aspektach zmian klimatu, np. wydłużeniu okresu wegetacyjnego, zwiększeniu zasobów wodnych miast czy zwiększeniu energii czerpanej z alternatywnych źródeł. To wszystko przekłada się na wyższy komfort życia mieszkańców miast i sprawniejsze funkcjonowanie miasta m.in. na płaszczyźnie gospodarczej. Zmniejszenie zużycia energii na ogrzewanie budynków w zimie

Oczywiście, zmiany klimatu niosą za sobą np. problem deficytu wody czy rozwój gatunków inwazyjnych, np. gatunku komarów przenoszącego malarię, które bezpośrednio wpływają na zdrowie mieszkańców.  Wyniki badań prowadzonych w Czechach dowodzą wzrost śmiertelności z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego spowodowany falami upałów na poziomie ok. 13%. Częstsze niż dotychczas występowanie ekstremalnych zjawisk pogodowych wpływa też na rozwój zaburzeń psychicznych, np. depresji, załamań nerwowych czy PTSD.

Projekt został objęty merytorycznym wsparciem wiodących podmiotów działających w sektorze ochrony środowiska: Instytutu Ochrony Środowiska, Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Instytutu Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach oraz firmy konsultingowo-inżynierskiej Arcadis.

Ekstremalne zjawiska pogodowe wiążą się ze szczególnie niebezpiecznymi dla miast konsekwencjami. Deszcze nawalne skutkują powodziami, wyższa temperatura prowadzi do susz, a dłuższe mogą prowadzić do fatalnych skutków zdrowotnych. Niebezpieczne są również porywiste wiatry i huragany, które mogą paraliżować transport miejski czy nawet niszczyć budynki i mienie mieszkańców.

Działania adaptacyjne to czynności służące przystosowaniu miasta do zmian klimatu, zarówno w kontekście ochrony przed negatywnymi skutkami zmian klimatu oraz tworzenia lub podnoszenia jego odporności do obecnej i przyszłej zmienności klimatu, jak i wykorzystania szans związanych ze zmianami klimatu. Mogą to być np. zmiany planów zagospodarowania przestrzeni miejskiej wykorzystujące innowacyjne rozwiązania jak np. place i ogrody deszczowe.